صورت فلکی چیست؟؛ لیست کامل صورت های فلکی در آسمان_دریای تکنولوژی

صورت‌های فلکی گروه‌هایی از ستارگان می باشند که در کنار یکدیگر به‌شکل الگوهایی خاص دیده خواهد شد. این الگوها زیاد تر به نام شخصیت‌ها، اشیا یا موجودات افسانه‌ای نام‌گذاری شده‌اند که در فرهنگ‌های گوناگون معانی و داستان‌های متغیری دارند. صورت‌های فلکی از قبل تا به امروز کاربردهای مختلفی داشته‌اند؛ از داستان‌سرایی و طالع‌بینی، جهت‌یابی و تعیین زمان برای کشاورزی گرفته تا آدرس‌دهی اجرام نجومی. در ادامه این نوشته صورت‌های فلکی، تاریخچه و فهرستی از آن‌ها را بازدید می‌کنیم. با دیجیاتو همراه باشید.

صورت فلکی چیست؟

صورت فلکی فقط از نظر ساکنان زمین در کنار هم قرار دارند؛ در واقع این ستاره‌ها به لحاظ فیزیکی به هم مرتبط نیستند و از روی زمین این چنین به‌ نظر می‌رسند. برخی ستارگان امکان پذیر در یک صورت فلکی نزدیک و برخی دیگر از یکدیگر دور باشند؛ بااین‌حال، با اتصال ستارگان به‌وسیله خطوطی فرضی و با مقداری تخیل، می‌توان مطرح‌واره‌ای همانند اشیا، حیوانات یا انسان‌ها را مشاهده کرد.

کاربرد

این شکل‌ها در آسمان شب، از زمان‌های قدیم به‌جای راهی برای پیمایش مسافت‌ها، ردیابی زمان و فصل‌ها و انتقال اسطوره‌ها، افسانه‌ها و تاریخ منفعت گیری می‌شده است. در قدیم، هر فرهنگ صورت‌های فلکی خاص خود را داشت که نام و داستانی برای هریک در نظر می‌گرفت. با رشد جامعه بین‌المللی، برقراری ربط بین فرهنگ‌ها و صورت‌های فلکی دشوار شد. امروزه از صورت‌های فلکی برای تقسیم‌بندی آسمان به ناحیه‌های اشکار و نام‌گذاری آن‌ها منفعت گیری می‌بشود. درواقع برای آدرس‌دهی در آسمان یا یافتن مکان جرمی آسمانی، ساده‌ترین راه منفعت گیری از نام صورت‌های فلکی است که از قدیم شناخته‌شده می باشند. صورت‌های فلکی مختصات نجومی (بُعد و میل) مشخصی دارند و برای یافتن مختصات نجومی دیگر اجرام، راه بین‌بر محسوب خواهد شد.

صورت‌های فلکی از کجا آمده‌اند؟

تاریخچه صورت‌های فلکی به هزاران سال پیش، به دوران باستان بازمی‌گردد. محققان کشف کرده‌اند نخستین نشانه‌‌های صورت‌های فلکی در نقاشی‌های غارهای باستانی اروپا، به‌اختصاصی نقوش حک‌شده در غار لاسکو (Lascaux) فرانسه، دیده شده است. این غارنگاره‌ها شامل مطرح‌هایی از انسان و حیوانات می باشند که به حرف های محققان، ربط تاریخ رؤیت دنباله‌‌دارها و صورت‌های فلکی قابل‌مشاهده در آن زمان را نشان خواهند داد؛ به‌ نظر می‌رسد مردمان باستان به نجوم علاقه داشته‌اند و از ستاره‌ها برای پیگیری رویدادهای نجومی منفعت گیری می‌کرده‌اند.

بااین‌حال مطالعات حاکی از آن است که اولین نشانه‌های دسته‌بندی صورت‌های فلکی مربوط به تمدن‌های باستانی بین‌النهرین، به‌اختصاصی تمدن بابلی‌ها می‌بشود. بابلی‌ها نزدیک به ۴۰۰۰ سال پیش در منطقه‌ای که امروزه عراق شناخته می‌بشود، زندگی می‌کردند. آن‌ها نخستین افرادی بودند که ستاره‌ها را مشاهده و الگوهایی را شناسایی و دسته‌بندی کردند و برای تقویم‌نگاری و ناوبری از این الگو‌ها منفعت ‌بردند. شناسایی دایرهالبروج و تعلق ۱۲ صورت فلکی در آن (که به نام زودیاک می‌شناسیم) به ماه‌های سال، ازجمله کشفیات مورد قیمت بابلی‌ها در علم نجوم و تقویم‌نگاری می بود که به گسترش دانش نجوم در سراسر جهان پشتیبانی کرد.

علاوه‌بر بابلی‌ها، مصری‌ها و یونانیان باستان نیز به ستاره‌شناسی و صورت‌های فلکی اهمیت می‌دادند؛ به‌طوری‌که اولین فهرست مستند و رسمی صورت‌های فلکی را ستاره‌شناس یونانی،«بطلمیوس»، اراعه شد. بطلمیوس در کتاب «المجسطی» که در قرن دوم میلادی، بر پایه کارهای ناوبران، ستاره‌شناسان قبل و اسناد بابلی‌ها نوشته شده است، ۴۸ صورت فلکی را معارفه کرد که اکثر آن‌ها صورت‌های فلکی نیم‌کره شمالی می باشند. او همه صورت‌های فلکی فهرست خود را بر پایه موجودات یا حیوانات اساطیر یونان نام‌گذاری کرد و هریک از آن‌ها را به اسطوره‌های خاصی ربط داد.

در ادامه، از قرن ۱۵ تا ۱۸ میلادی، تعداد بسیاری دیگر از صورت‌های فلکی کشف شدند. این داستان با سفر افسانه‌ای یک ناوگان هلندی به جزیره «Spice» اغاز شد. این ناوگان به مأموریت تجاری می‌رفت. در این سفر، موقعیت ۱۳۵ ستاره اندازه‌گیری شد که تعدادی از آن‌ها قبلاً هیچ زمان فهرست‌بندی یا ترسیم نشده بودند. این اسناد به «پیتر پلانسیوس»، روحانی، ستاره‌شناس و نقشه‌نگار هلندی، پشتیبانی کرد ۱۲ صورت فلکی تازه در نیم‌کره جنوبی را شناسایی کند.

بعد از اختراع تلسکوپ، اخترشناس فرانسوی، «نیکولاس-لوئی دو لاکای»، تعدادی از صورت‌های فلکی نیم‌کره جنوبی که قبلاً مشاهده یا فهرست‌بندی نشده بودند، نام‌گذاری کرد. او این صورت‌های فلکی را به نام‌های نوآوری‌های فنی نام‌گذاری کرد.

درنهایت، اتحادیه بین‌المللی ستاره‌شناسی (IAU) صورت فلکی را ناحیه‌ای از کره آسمانی تعریف کرد که به‌شکل خاصی از چندین ستاره و اجرام آسمانی عمیق گروه‌بندی شده‌اند. IAU صورت‌های فلکی را به دسته‌های شمالی و جنوبی تقسیم کرده است. بر پایه اسناد رسمی، ۸۸ صورت فلکی شناخته‌شده وجود دارد. بین سال‌های ۱۹۳۰-۱۹۲۵، با پشتیبانی «اوژن ژوزف دلپورت»، اخترشناس بلژیکی، مرز صورت‌های فلکی مدرن و قدیمی بر پایه خطوط عمودی و افقی اشکار شدند. زیاد تر صورت‌های فلکی سنتی نام خودشان را نگه داری کردند؛ به‌این‌ترتیب، تعداد بسیاری از افسانه‌ها و داستان‌های تمدن‌های باستانی نگه داری شد.

انواع صورت‌های فلکی کدام‌اند؟

به‌طورکلی، ۳ نوع صورت فلکی در آسمان وجود دارد:

۱- صورت‌های فلکی دور قطبی شمالی و جنوبی

۲- صورت‌های فلکی زودیاک (منطقهالبروج)

۳- صورت‌های فلکی فصلی

صورت‌های فلکی دور قطبی شمالی و جنوبی

مجموعه‌ای از صورت‌های فلکی را که در نیم‌کره‌های شمالی و جنوبی، نزدیکی قطب‌های زمین، قابل‌مشاهده‌اند، راه اندازی خواهند داد. این صورت‌های فلکی در همه سال در آسمان دیده خواهد شد. افراد ساکن نیم‌کره شمالی، بسته به موقعیت مکانی‌شان، همه یا بخشی از صورت‌های دور قطبی شمالی قابل‌رؤیت می باشند. همین‌طور برای افراد ساکن در نیمکره جنوبی، همه یا بخشی صورت‌های دور قطبی جنوبی مدام قابل‌مشاهده است. (ساکنان نیم‌کره شمالی صورت‌های فلکی دور قطبی جنوبی را نمی‌بینند و بالعکس.)

شش صورت فلکی دور قطبی که در زیاد تر مناطق نیمکره شمالی، در همه سال قابل‌رؤیت‌اند، عبارت‌اند از: دب اکبر، دب اصغر، اژدها (تنین)، قیفاوس، ذات‌الکرسی و زرافه.

در قطب جنوب، ستارگان چند صورت فلکی قابل‌دقت همانند صلیب جنوبی را راه اندازی خواهند داد و تعداد بسیاری از اجرام بزرگ همانند ابرهای ماژلانی بزرگ و کوچک وجود دارند. صورت‌های فلکی که در نیمکره جنوبی در همه طول سال قابل‌رؤیت می باشند، عبارت هستند از: صلیب جنوبی، مرغ بهشتی (Apus)، آفتاب‌پرست، دو پرگار، ماهی زرین، آبمار، کوهمیز (Mensa)، مگس جنوبی، گونیا، اکتان‌ها، طاووس، مثلث جنوبی، توکان و ماهی پرنده.

صورت‌های فلکی زودیاک یا منطقهالبروج

زودیاک برگرفته از کلمه‌ای یونانی به‌معنی «دایره حیوانات کوچک» است که شامل کمربندی با پهنای ۱۶ درجه کره سماوی (۸ درجه شمالی و ۸ درجه جنوبی)، حوالی دایرهالبروج می‌بشود. دایرهالبروج (Ecliptic) مسیر حرکت ظاهری سالانه خورشید نسبت به زمین، روی کره سماوی است. زودیاک در امتداد دایرهالبروج به ۱۲ تکه (نشانه) مساوی تقسیم می‌بشود که در هر تکه یک صورت فلکی و درمجموع ۱۲ صورت فلکی زودیاک وجود دارد. صورت‌های فلکی زودیاک با حرکت خورشید در طول سال مرتبط می باشند.

به‌علت چرخش زمین به دور خود ناظر زمینی فکر می‌کند ستارگان بر پایه برنامه‌ای منظم در آسمان حرکت می‌کنند و درحال چرخش می باشند؛ به این علت، بسته به این که در چه ساعتی از شب و چه ماه و چه فصلی به آسمان نگاه کنید، می‌توانید یک یا دسته‌ای از این صورت‌های فلکی ۱۲گانه را مشاهده کنید. (اگر خورشید وجود نداشت و آسمان شب همه سال تاریک می بود، همه صُور فلکی زودیاک در یک شبانه‌روز، از روی زمین قابل‌رؤیت بودند.)

۱۲ صورت فلکی زودیاک عبارت‌اند از: بره، گاو، دو پیکر (جوزا، جمینی)، سرطان (خرچنگ)، شیر، سنبله (دوشیزه)، ترازو، عقرب، قوس (کمان)، جدی (بزغاله)، دلو و ماهی (حوت).

در طالع‌بینی و تقویم‌های نجومی، این صورت‌های فلکی به‌ترتیب با ماه‌های سال (فروردین تا اسفند) مرتبط می باشند. صورت‌های فلکی حوت (ماهی)، حمل (بره)، ثور (گاو)، جوزا (دوپیکر)، سرطان (خرچنگ) و اسد (شیر) عمدتاً در فهرست صورت‌های فلکی دور قطبی شمالی و صورت‌های فلکی سنبله، ترازو، عقرب، کمان یا قوس،‌ بزغاله و دلو در فهرست صورت‌های فلکی دور قطبی جنوبی نیز قرار دارند.

صورت‌های فلکی فصلی

به آن دسته از صورت‌های فلکی حرف های می‌بشود که در فصل‌های خاصی از سال در آسمان شب دیده می‌بشود. علت این نوشته حرکت زمین به دور خورشید است که علتتحول زاویه دید ما نسبت به ستارگان و صورت‌های فلکی می‌بشود. به‌عبارت دیگر، صورت‌هایی فلکی‌ که در فصلی خاص دیده خواهد شد، در فصول دیگر یا دیده نمی‌شوند یا در موقعیت‌های مختلفی در آسمان قرار می‌گیرند. باتوجه‌به ۴ فصل، ۴ دسته صورت فلکی فصلیِ شمالی و جنوبی داریم. همانند صورت‌های فلکی زودیاک، صورت‌های فلکی فصلی نیز با صورت‌های فلکی دور قطبی شمالی و جنوبی اشتراک‌هایی دارند.

چند صورت فلکی وجود دارد؟

بر پایه فهرست اتحادیه بین‌المللی ستاره‌شناسی (IAU)، درمجموع ۸۸ صورت فلکی وجود دارد که شامل صورت‌ها فلکی قدیمی و تازه می‌بشود. اواخر دهه ۱۹۲۰، ستاره‌شناس آمریکایی، «هنری نوریس راسل»، فهرستی از ۸۸ صورت فلکی مرسوم تهیه کرد. این فهرست ماه مه ۱۹۲۲ میلادی توسط IAU قبول شد. بر پایه این فهرست، ۲۹ صورت فلکی در نیم‌کره شمالی، ۴۵ صورت فلکی در نیم‌کره جنوبی و ۱۴ صورت فلکی در هر دو نیم‌کره قابل‌مشاهده می باشند. این فهرست شامل انواع صورت‌های فلکی دور قطبی، زودیاک و فصلی می‌بشود.

فهرست کامل صورت‌های فلکی در آسمان

در جدول زیر، فهرست صورت‌های فلکی اتحادیه بین‌المللی ستاره‌شناسی آمده است.

نیم‌کره شمالی